Τότε που σκοτείνιασε ο ουρανός

Dave Eggers
Εκδόσεις: Μεταίχμιο
Σελίδες: 616
Τίτλος πρωτοτύπου: What is the what
Μετάφραση: Χίλντα Παπαδημητρίου

Ένα από τα πρώτα πράγματα που με παραξένεψαν και αναρωτήθηκα πως και γιατί, ήταν ο τίτλος αυτού του βιβλίου. Κάτι που πολύ συχνά συμβαίνει στις μεταφράσεις ξένης πεζογραφίας (αλλά και όχι μόνο, βλέπε τίτλοι ξενόγλωσσων ταινιών στο cinema), να αλλάζει ολοκληρωτικά ο τίτλος του έργου και συνήθως με εκνευρίζει. Και ήμουν πολύ περίεργος να δω πως από το το "What is the what" φτάσαμε στο "Τότε που σκοτείνιασε ο ουρανός". Στην πορεία κατάλαβα το νόημα και του ξενόγλωσσου και του ελληνικού και οφείλω να ομολογήσω πως η έμπνευση της μεταφράστριας στην ελληνική ήταν απόλυτα πετυχημένη και σαφώς ανώτερη από τον αμερικάνικο τίτλο και να της δώσω τα συγχαρητήρια μου.

Τότε που σκοτείνιασε ο ουρανός λοιπόν, που παραπέμπει στα μέσα της δεκαετίας του '80 όταν ο ουρανός του Σουδάν σκοτείνιασε από τα σύννεφα του εμφυλίου πολέμου. Το βιβλίο αφορά την ιστορία ενός υπαρκτού προσώπου, του Βαλεντίνο Ατσάκ Ντενγκ, ενός Σουδανού πρόσφυγα ο οποίος μαζί με 4.000 άλλα παιδιά τα λεγόμενα "Χαμένα παιδιά" κατέφυγαν, τελικά, στις ΗΠΑ στις αρχές της δεκαετίας του '00 αφού πριν περιπλανήθηκαν ζητώντας προστασία σε διάφορες χώρες. Ο Βαλεντίνο λοιπόν ζει και εργάζεται στην Ατλάντα το 2005 όταν μια μέρα δέχεται ένοπλη επίθεση ληστείας από ένα ζευγάρι αφροαμερικανών μέσα στο ίδιο του το σπίτι υπό την απειλή όπλου. Τραυματίζεται ελαφρά και μεταφέρεται από φίλους σε ένα νοσοκομείο για να του παρασχεθούν οι πρώτες βοήθειες. Νιώθει ταπεινωμένος και αηδιασμένος για αυτά τα οποία ζει σε μια χώρα που υποτίθεται πως έφτασε να ζήσει ψάχνοντας για κάτι καλύτερο έχοντας θέσει σε κίνδυνο πάρα πολλές φορές της ζωή του και φτάνει σε σημείο να νοσταλγεί την πατρίδα του και τη ζωή του εκεί παρά τις αντιξοότητες που έζησε σαν παιδί.

Έτσι, νιώθει την ανάγκη να διηγηθεί την ιστορία της ζωής του. Οι αναμνήσεις του ξεκινάνε από τα μέσα περίπου της δεκαετίας του '80. Το Σουδάν χωρίζεται νοητά σε βόρειο και νότιο και ο Βαλεντίνο είναι ένα εξάχρονο αγόρι που ζει ένα χωριό στα σύνορα βορά και νότου όταν ξεσπάει εμφύλιος πόλεμος. Το βόρειο Σουδάν κατοικείται κυρίως από Άραβες και έχοντας την υποστήριξη της κυβέρνησης του Χαρτούμ επιτίθεται στο νότο που ζουν οι γηγενείς Σουδανοί οι οποίοι δημιουργούν ένα ανταρτικό σώμα, τον ΛΑΣΣ με σκοπό την ανεξαρτητοποίηση του νότιου Σουδάν. Το χωριό του ήρωα μας καταστρέφεται και καίγεται ολοσχερώς, το μικρό αγόρι κατορθώνει να διαφύγει από τις στρατιές των Αράβων και περιπλανιέται μόνος του μέσα στο δάσος. Μένει συνεχώς κοντά σε διαφορετικούς άγνωστους για αυτόν ανθρώπους ζητώντας ασφάλεια, μέχρι που γίνεται μέρος μιας ομάδας αγοριών η οποία κινείται προς την Αιθιοπία όπου υποτίθεται πως θα τους δοθεί καταφύγιο. Έτσι ξεκινάνε μια συγκλονιστική οδική πορεία προς ένα νέο κράτος μέσα από ζούγκλες ,ερήμους, ποτάμια. Πάρα πολλά παιδιά χάνονται από ασιτία, κούραση, δίψα, αρρώστιες, επιθέσεις ζώων, αλλά και επιθέσεις του στρατού. Τελικά όσοι καταφέρνουν να φτάσουν στον προορισμό τους δέχονται το πολιτικό άσυλο που τους προσφέρει η Αιθιοπία αλλά λίγο μετά βρίσκονται ξανά κυνηγημένοι καθώς στη νέα χώρα που ζουν προσωρινά, ξεσπά και εκεί εμφύλιος και αναγκάζονται να διαφύγουν κακήν κακώς με προορισμό την Κένυα όπου ζουν σε ένα στρατόπεδο προσφύγων υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Η ιστορία φτάνει στις αρχές του '00 όταν 4000 Σουδανοί πρόσφυγες καταφέρνουν να μεταναστεύσουν στην Αμερική που τους δέχεται εκεί για να ζήσουν.

Το βιβλίο μου θύμισε πάρα πολύ το "Βαμμένο πουλί" του Kosinski. Όπως και εκεί έτσι και εδώ έχουμε  την οδύσσεια ενός μικρού παιδιού, κυνηγημένο από τα δεινά του πολέμου, μια ιστορία ξεριζωμού. Και ενώ στο βιβλίο του Πολωνού προβάλλεται η ανθρώπινη βαναυσότητα κυρίως εδώ κυριαρχεί η βιαιότητα του πολέμου. Ο ήρωας του βιβλίου στον πρόλογο που  κάνει μας αναφέρει ότι το κείμενο χαρακτηρίζεται σαν μυθιστόρημα διότι κάποια σημεία του είναι φανταστικά παρόλο που το σύνολο του είναι πραγματικά γεγονότα. Επίσης αναφέρει πως η εικόνα του εμφυλίου πολέμου που παρουσιάζεται είναι κατά βάση υποκειμενική, βασισμένη στις προσωπικές εμπειρίες του. Όπως και να 'χει μου δόθηκε η ευκαιρία να γνωρίσω ιστορική-πολιτική  αλλά και κοινωνική εικόνα του Σουδάν των τελευταίων δεκαετιών την οποία αγνοούσα σε μεγάλο βαθμό. Επίσης σε πολλά σημεία του βιβλίου επιστρέφει στο παρών της ζωής του και μας δίνει το κοινωνικό φόντο ενός μετανάστη στις ΗΠΑ, τις προσπάθειες προσαρμογής του και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει. Νομίζω πως παρόλο που εγώ έκανα αρκετές μέρες να το τελειώσω(για άσχετους με το έργο λόγους) είναι αρκετά ευκολοδιάβαστο χωρίς δύσκολα σημεία. Τα μπρος πίσω στο παρελθόν και το παρών δεν κουράζουν και σε κρατάει σε εγρήγορση. Η γλώσσα του συγγραφέα έχω την εντύπωση πως δεν είναι κάτι το ιδιαίτερο, την ιστορία που μας παρουσιάζεται στις σελίδες του θα τη χαρακτήριζα συγκλονιστική χωρίς καμιά αμφιβολία, σαν βιβλίο θα το αποκαλούσα αρκετά ενδιαφέρον.